Pojęcie opieki oznacza dbałość o osoby potrzebujące jakiegokolwiek wsparcia. Opiekun prawny to osoba powołana do ochrony interesów osobistych i majątkowych innej osoby, gdy ta takiej opieki potrzebuje. Ustawodawca wyróżnia opiekę nad małoletnim oraz nad całkowicie ubezwłasnowolnionym.

W sposób kompleksowy została uregulowana opieka nad małoletnim. W przypadku opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie w art. 175 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego zawarte zostało odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o opiece nad małoletnim. Małoletnim jest osoba, która nie ukończyła lat 18 (art. 10 § 1 Kodeksu Cywilnego) oraz nie uzyskała pełnoletności przez zawarcie małżeństwa (art. 10 § 2 Kodeksu Cywilnego).

Opiekun prawny jest to osoba powołana do dbania o potrzeby życiowe i majątek innej osoby, która potrzebuje takiej opieki.

Kto i kiedy ustanawia opiekę?

Zgodnie z art. 94 § 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego dla dziecka ustanawia się opiekę, jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani. Opieka ustanawiana jest także nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie. Zgodnie z art. 13 § 2 Kodeksu Cywilnego dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Opiekun prawny niemal zawsze ustanawiany jest decyzją sądu opiekuńczego.

Kto nie może zostać opiekunem?

W art. 148 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego ustawodawca wymienił osoby, które nie mogą zostać ustanowione opiekunem. Opiekunem zatem nie mogą być osoby: niemające pełnej zdolności do czynności prawnych; pozbawione praw publicznych; pozbawione władzy rodzicielskiej; skazane za jedno z przestępstw wymienionych w art. 148 § 1a Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego; osoby, wobec których orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu; osoby, wobec których zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiążą się należycie z obowiązków opiekuna.

Jakie są obowiązki opiekuna prawnego?

Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego.

Głównym obowiązkiem opiekuna prawnego jest ochrona praw ubezwłasnowolnionego, zabezpieczenie jego dobra oraz interesów społecznych. Polega to między innymi na sprawowaniu opieki nad ubezwłasnowolnionym, dokonywania zarządu jego majątkiem, ale ponadto również reprezentowanie ubezwłasnowolnionego względem osób trzecich.

Niezależnie od tego, czy opieka dotyczy dziecka, czy osoby ubezwłasnowolnionej, opiekun prawny musi dbać o zapewnienie tej osobie środków do życia, dbać o jej mieszkanie, wyżywienie, opiekę lekarską, a w razie potrzeby również edukację. Opiekun zajmuje się sprawami życia codziennego, w tym przykładowo robieniem zakupów.

Opiekun składa także wszelkie oświadczenia woli w imieniu osoby trzeciej, np. wyraża zgodę na leczenie. Opiekun zajmuje się także reprezentowaniem ubezwłasnowolnionego w sprawach urzędowych np. przy składaniu wniosków o świadczenia z pomocy społecznej, czy z ubezpieczeń społecznych.

Nadzór nad opiekunem prawnym.

Działanie opiekuna prawnego nie pozostaje bez nadzoru. Sprawowany jest on przez sąd opiekuńczy, który wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń.

Są także czynności, w związku z którymi opiekun musi każdorazowo uzyskać zgodę sądu na ich podjęcie, przykładowo są to: sprawy związane ze zdrowiem (w tym zgoda na poważne zabiegi medyczne), sprawy związane z miejscem pobytu (w tym umieszczenie osoby w domu opieki czy też innej placówce), sprawy finansowe (w tym zaciąganie lub udzielenie pożyczki, dokonanie darowizny, zbycie nieruchomości, zrzeczenie się dziedziczenia, itp.)

Wynagrodzenie opiekuna prawnego.

Zgodnie z art. 162 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, opiekun prawny sprawuje opiekę bezpłatnie. W określonych sytuacjach opiekun może jednak wnioskować do Sądu o przyznanie stosownego wynagrodzenia okresowego albo jednorazowego w dniu ustania opieki.

Sąd opiekuńczy przyzna opiekunowi za sprawowanie opieki na jego żądanie stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy opiekuna jest nieznaczny lub gdy sprawowanie opieki jest związane z pełnieniem funkcji rodziny zastępczej albo czyni zadość zasadom współżycia społecznego.