Czym jest oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu?

Wada oświadczenia woli to nieprawidłowe funkcjonowanie mechanizmu woli bądź niezgodność między powzięciem woli a jej przejawem. Pojęcie to stanowi zatem zbiorczą nazwę dla oznaczenia stanów faktycznych, uzasadniających pozbawienie oświadczenia woli skuteczności prawnej bądź przez samego ustawodawcę, bądź przez autora oświadczenia woli, jednakże tylko w razie istnienia przesłanek ukształtowanych przez normę prawną po dokładnym rozważeniu interesów stron.

W polskim Kodeksie Cywilnym wyróżniamy wady oświadczeń woli skutkujące bądź nieważnością oświadczenie woli (np. nieważnością umowy), bądź możliwością unieważnienia oświadczenia woli (np. możliwością unieważnienia umowy). Kodeks Cywilny reguluje także sytuację złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu.

Co to jest błąd?

Błąd jest to wada oświadczenia woli, polegająca na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. Kodeks Cywilny, choć nie definiuje pojęcia błędu, określa przesłanki, od których zaistnienia zależy możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. Błąd oznacza mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy lub mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli; nie odnosi się do sfery motywacyjnej. Osoba składa wadliwe oświadczenie woli, gdy zachodzi niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości podmiotu dokonującego czynności prawnej.

Warunkiem powołania się na błąd, jest to, aby błąd był istotny i dotyczył treści czynności prawnej. Obie te cechy muszą występować łącznie. Oznacza to, że błąd, musi uzasadniać przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści.

Jeżeli jednak oświadczenie pod wpływem błędu zostanie złożone innej osobie w przypadku czynności odpłatnej, warunkiem uchylenia się od jego skutków jest, aby błąd, wywołany był przez tę osobę, bądź aby osoba ta o błędzie wiedziała, lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Jednakże, jeżeli błędne oświadczenie woli, zostało złożone w wyniku podstępu drugiej strony, osoba, która złożyła oświadczenie, może się uchylić od jego skutków, jeśli błąd nie był istotny, a nawet jeśli nie dotyczył treści czynności prawnej.

Błąd co do treści czynności prawnej.

Błąd co do treści czynności prawnej oznacza mylne wyobrażenie oświadczającego o tym wszystkim, o czym stanowi treść czynności prawnej, a nie tylko oświadczenie woli, które jest wprawdzie podstawowym, ale nie jedynym wyznacznikiem treści czynności prawnej, gdyż jej skutki prawne wynikają również z ustaw, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów. Błąd może zatem odnosić się do przedmiotu lub cech przedmiotu czynności prawnej.

Przykładowo kupujący zawiera umowę sprzedaży kopii obrazu, będąc w fałszywym przekonaniu, że nabywa oryginalne dzieło (błąd sensu stricto), albo strony umowy darowizny własności nieruchomości podają nieprawidłowy numer działki do aktu notarialnego (pomyłka). Błędem co do treści czynności prawnej będzie również błąd co do osoby drugiej strony stosunku prawnego, w tym co do określonych cech drugiej strony czynności prawnej, w szczególności właściwości psychicznych lub fizycznych bądź kwalifikacji zawodowych. Przykładowo podmiot powierza przygotowanie projektu domu mieszkalnego osobie, którą uważa za architekta, gdy w rzeczywistości jest ona dopiero studentem architektury.

Co nie jest błędem?

Sytuacje, które błędem nie są i nie mogą być tak oceniane, to następujące okoliczności: nie stanowi błędu użycie przez strony niewłaściwych nazw, określeń dla wyrażenia ich niewadliwej woli w zakresie ustalania ich praw i obowiązków; nie stanowi błędu tzw. dyssens, czyli nieporozumienie; nie można mówić o błędzie w sytuacji, gdy ktoś składa podpis na dokumencie bez uprzedniego przeczytania go; nie ma też błędu, jeżeli oświadczający znał otaczającą go rzeczywistość i rozumiał okoliczności, np. zawieranej umowy, ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną czy też niekorzystną dla siebie decyzję.

Skutki prawne błędu.

Wypełnienie przesłanek z art. 84 Kodeksu Cywilnego skutkuje wzruszalnością czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu.

Oświadczający może złożyć kolejne oświadczenie woli drugiej stronie czynności prawnej, a w razie jej braku osobie zainteresowanej w skutkach tej czynności, które wyraża decyzję uchylenia skutków prawnych pierwotnie dokonanej czynności prawnej. Oświadczenie woli należy złożyć w formie pisemnej zastrzeżonej dla celów dowodowych.

W razie powstania sporu sąd rozstrzyga go w orzeczeniu o charakterze deklaratoryjnym. Czynność prawna staje się nieważna od samego początku.